Archiwum Państwowe w Suwałkach - Kalendarium obławy lipiec 1945 - Początek - część druga

Naniesiona na mapę polsko-prusko-litewsko-białoruskiego pogranicza z Puszczą Augustowską w centrum decyzja dowodzącego wojskami 50 Armii gen. por. Fiodora P. Ozierowa z 11 lipca 1945 r. o przeprowadzeniu operacji „przeczesywania” terenu Puszczy Augustowskiej i okolic w okresie od 12 do 18 lipca 1945 r.,, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 31.05.2020].

Fragmenty mapy z decyzją gen. Ozierowa z 11 lipca 1945 r. z jego podpisem, a także z podpisami członka Rady Wojennej gen. mjr. Nikołaja Ponomariowa i szefa sztabu armii gen. mjr. Nikołaja Garnicza, przedłożonej do zatwierdzenia przez Dowództwo 3 Frontu Białoruskiego z gen. por. Iwanem Bagramianem na czele, ale z podanymi nazwiskami tylko szefa sztabu frontu gen. płk. Aleksandra Pokrowskiego oraz członka Rady Wojennej gen. por. Wasilija Makarowa, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 31.05.2020].

Fragment innego egzemplarza mapy z decyzją gen. Ozierowa z 11 lipca 1945 r., https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 31.05.2020].

11 VII 1945

O g. 12.30 dowódca 50. Armii gen. por. Ozierow podpisuje wraz z szefem sztabu armii gen. mjr. Garniczem i członkiem Rady Wojennej Armii gen. mjr. Ponomarienką zasadniczy rozkaz nr 006/op (wyciągi z tego rozkazu z postawionymi każdemu z korpusów zadaniami wraz z opisem sposobu przeprowadzenia operacji trafiają 11 lipca do ich dowódców), w którym, między innymi powtarzając wcześniejsze ustalenia,
informuje, że:

1. w Puszczy Augustowskiej według informacji agenturalnych działają „bandy Armii Krajowej” o liczebności do 8 tys. ludzi, które napadają na wojskowych Armii Czerwonej i przedstawicieli miejscowych organów władz polskich, oddziały są zorganizowane na wzór wojskowy, mają scentralizowane dowodzenie, system kierowania, punkty oporu i tajne składy broni,
2. wojska 50 Armii w czasie od 12 do 18 lipca 1945 r. przeprowadzą operację przeczesywania kompleksów leśnych i miejscowości w rejonie: Suwałki, Augustów, Jaziewo, Lipsk, Druskienniki, Sejny, początek operacji g. 8.00 dnia 12 lipca, dla 124 korpusu g. 8.00 dnia 13 lipca 1945 r.
3. miejscem stacjonowania sztabu armii jest Olecko, od 12 lipca Suwałki, a grupy operacyjnej sztabu armii Augustów,

wyznacza zajęcie położenia wyjściowego na g. 14 dnia 11 lipca:

• 124 korpusowi na rubieży: Jaminy, Dębniaki, Twardy Róg, Augustów,
• 69 korpusowi na linii: Raczki (wyłącznie), Franciszkowo, Poddubówek, płd. skraj Sobolewa, Leszczewek, Tartak,
• 81 korpusowi na rubieży: Burdeniszki (wyłącznie), Smolany Dąb, Łopuchowo, Olszanka.

Gen. Ozierow nakazuje w rozkazie nr 006/op , by:

• 124 korpus do końca dnia 18 lipca zakończył operację wyjściem na rubież: północny i zachodni brzeg rz. Wołkuszanki na odcinku od punktu położonego 3 km na północny-wschód od w. Żabickie przez Wołkuszek i dalej wzdłuż Czarnej Hańczy do punktu odległego 2 km na północny wschód od Gruszek,
• 81 korpus do końca dnia 17 lipca zakończył operację, wychodząc: na linię Czarnej Hańczy na odcinku Kurzyniec, Rynkowce, Czortek,
• 69 korpus do końca dnia 15 lipca wyszedł na rubież: północny brzeg jez. Białego, śluza Przewięź, północny brzeg jez. Studzienicznego, Kanał Augustowski do Płaskiej,
• 2 Gwardyjski Tacyński Korpus Pancerny do końca dnia 10 lipca zajął położenie wyjściowe na rubieży (wszystkie miejscowości na obszarze Litwy): Klepacze, Pietraszki, Wysokie, Kajliny, Szumkówek, jeziora Biała Bylsa i Czarna Bylsa, Druskienniki (wyłącznie), zakończył operację do końca dnia 14 lipca, wychodząc na wschodni brzeg rz. Marycha na odcinku: Kiecie (na terytorium Polski), Helenowo, Kodzie (obie miejscowości na terytorium Litwy), Sonicze (miejscowość na obszarze Białorusi), zajmując na nim obronę,
• 271 Samodzielny Batalion Zmechanizowany Specjalnego Przeznaczenia do końca dnia 10 lipca zajął mocną obronę na wschodnim brzegu Niemna na odcinku od Druskiennik (Litwa) przez Przewałkę do Łukawicy (obie miejscowości na terytorium Białorusi) w celu zapobieżenia przenikaniu przeciwnika na wschód,
• 29 korpus do końca dnia 10 lipca zajął silną obronę od Niemnowa (Białoruś), na południowym brzegu Kanału Augustowskiego i Czarnej Hańczy, na południowo-wschodnim brzegu rz. Wołkuszanki po Lipsk i dalej na południowo-wschodnim brzegu Biebrzy po Dębowo, mając w drugim rzucie bataliony lub wzmocnione kompanie w rejonach: Pieszczany, Sopoćkinie, Prolejki, Hołynka (cztery miejscowości obszarze Białorusi), Kurianka, Dulkowszczyzna, Kamienna Stara, Nowa Wieś, Zwierzyniec Mały, Zwierzyniec Wielki, Horodnianka. Ostrówek.

Gen. Ozierow w pkt. 9 rozkazu nr 006/op żąda między innymi, by:

• przeczesywanie terenu, lasów i miejscowości prowadzić w ugrupowaniu dwurzutowym: pierwszy rzut (czoło ugrupowania) przeczesuje teren, drugi rzut, utworzony z odwodów brygad i korpusów, sprawdza wszystkie miejscowości, oddzielne folwarki, baraki, ziemianki, inne budynki i budowle,
• za drugim rzutem mieć grupy rezerwowe w celu rozmieszczenia ich garnizonami we wszystkich miejscowościach, przez które przeszły dwa pierwsze rzuty,
• w pierwszej linii (pierwszym rzucie) jeden człowiek przypadał na 6–8 m,
• dokładnie przeczesać cały augustowski kompleks leśny, każdą miejscowość i zagłębienie terenu,
• wykryte w lasach punkty oporu, schrony, ziemianki i inne budowle, a także składy niszczyć,
• zastępca dowódcy armii ds. tyłów gen. mjr Kiesajew zorganizował wywóz koleją ze stacji w Suwałkach zebranej w czasie operacji broni,
• przeczesywanie prowadzić tylko za dnia,
• wyposażenie żołnierzy było lekkie, a uzbrojenie składało się z karabinów, karabinków, pistoletów i lekkich karabinów maszynowych, rusznic przeciwpancernych, ręcznych granatów, kul termitowych, butelek z płynem zapalającym,
• artyleria, moździerze i ciężkie karabiny maszynowe posuwały się za pododdziałami w gotowości bojowej,
• zwrócić szczególną uwagę na przygotowanie niezbędnych środków do forsowania rzek i jezior,
• mieć w gotowości brezenty rozpoznawcze do podtrzymywania łączności z samolotami oraz oznaczania linii swoich wojsk,
• zatrzymywać wszystkie bez wyjątku osoby wykryte w lasach, wszystkich uzbrojonych mężczyzn, inne osoby podejrzewane o bandytyzm oraz udzielanie tymże pomocy (podejrzewane o pomocnictwo),
• wszystkie zatrzymane osoby przekazywać niezwłocznie przez sztab korpusu do Oddziału Kontrwywiadu „Smiersz” Armii,
• po zakończeniu operacji dyslokować wojska w pasach działań, rozmieszczając je garnizonami w każdej miejscowości dotkniętej (dosł. „porażonej”) „bandytyzmem”,
• utrzymywać pod rygorem normalne stosunki z miejscowymi organami polskiej władzy i pokojowo nastawioną ludnością.

81 Korpus Strzelecki

O g. 9.30 dowódca korpusu gen. Zacharow wydaje rozkaz nr 006/op, w którym między innymi:

• informuje, że:
  • w „lasach augustowskich” ukrywają się „dywersyjne bandy, składające się z Polaków, kierowanych przez emigracyjny rząd Polski, Litwinów, Niemców, dezerterów z Armii Czerwonej i innych zdrajców Ojczyzny”, o nieustalonej liczebności, uzbrojone w karabiny, ręczne karabiny maszynowe i w nieznaczną liczbę moździerzy i armat; „bandy” te dysponują szeroko rozwiniętą siecią agenturalnego wywiadu wśród ludności, dzięki czemu terroryzują mieszkańców, przedstawicieli miejscowych władz i pojedynczo występujących wojskowych Armii Czerwonej,
  • korpus ma zadanie metodą przeczesywania terenu i miejscowości „zniszczyć siłę żywą band i zlikwidować ich bazy” w obszarze na wschód od jezior Wigry i Serwy, w międzyrzeczu Czarnej Hańczy i Marychy aż do Kanału Augustowskiego,
  • jednostki korpusu mają osiągnąć gotowość do działań bojowych 11 lipca o g. 20,
• a także:
  • wyznacza rubieże wyjściowe i do osiągnięcia przez korpus i dywizje każdego dnia operacji do 17 lipca włącznie i wymienia: Burdeniszki, Gremzdy Polskie, Smolany Dąb, Żłobin, Posjeny, Olszankę, Sejny, Czerwony Krzyż, Pogorzelec, Giby, jez. Pomorze, Kukle, Dubowo, Suworowo, Głęboki Bród, Frącki, Okółek, Macharce, Leśnictwo Pomorze, Stanowisko, Mołowiste, Strzelcowiznę, Dworczysko, Żyliny, Gorczycę, jez. Mikaszewo, jez. Głębokie, jez. Szlamy (ob. Polska i Białoruś), Giedź (ob. Białoruś), jez. Tuczno (ob. Białoruś), rz. Szlamicę (ob. Białoruś), Rygol, Kielmin, Kurzyniec, Wólkę Rządową (ob. Białoruś), Rynkowce (ob. Białoruś), Wólkę Dorguńską (ob. Białoruś), Czortek (ob. Białoruś),
  • decyduje, że pierwszego dnia operacji korpus „oczyszcza” teren i miejscowości siłami trzech dywizji, zaś w kolejnych dniach dwóch dywizji w pierwszej linii, a pułki artylerii zajmują obronę okrężną w garnizonach: Krasnopol, Pawłówka, Sejny,
  • rozkazuje, by: przy wypełnianiu zadania ostrożnie sprawdzać teren, miejscowości i oddzielne zabudowania, szczególnie ostrożnie sprawdzać mężczyzn i kobiety w wieku od 16 do 38 lat, stosunek do polskiej ludności przy przeszukiwaniu i sprawdzaniu dokumentów był jak najbardziej uprzejmy, wszystkich podejrzanych kierować do organów„Smierszu”, za gwałty i szorstki stosunek do kobiet, za rabunki na szkodę obywateli polskich i maruderstwo winnych oddawać pod sąd, nie licząc się z rangą,
  • wyznacza na codzienne i kolejne miejsca stacjonowania sztabu 343 dywizji: Krasnopol, Jeziorki Małe, Sernetkę, Głęboki Bród, Strzelcowiznę, 2. dywizji: Pawłówkę, Białowierśnie, Giby, Leśnictwo Pomorze, 307 dywizji: Sejny, Berżałowce, Wiłkokuk, Leśnictwo Pomorze, Kalety, korpusu: Sejny, Giby, Leśnictwo Pomorze, a także Giedź na miejsce stacjonowania 16 lipca grupy operacyjnej dowódcy korpusu.

2 Gwardyjski Tacyński Korpus Pancerny

Na rozkaz dowódcy korpusu nr 139/op z 10 lipca 1945 r.:

• wszystkie grupy operacyjne 4 Gwardyjskiej Strzeleckiej Brygady Zmotoryzowanej wyznaczone do przeczesywania terenu przeprowadzają praktyczne zajęcia na temat ugrupowania przy przeczesywaniu terenu oraz przeszukiwania miejscowości, a z oficerami odbywają się szkolenia o działaniach grup bojowych podczas przeczesywania terenu, o metodach i taktyce działań „niemiecko-litewskich nacjonalistów (band)”, o metodach i taktyce walki z „bandami”,
• zbiorcze oddziały 4 Gwardyjskiej Brygady Pancernej z przydzielonymi im pododdziałami korpusu przeprowadzają zajęcia połączone z jednoczesnym przeczesywaniem terenu i miejscowości, o g. 18 (16 czasu polskiego) wychodzą na rubież Snajginie – Nielubańce i do g. 22 zatrzymują 125 osób, które są weryfikowane w sztabie brygady, a następnie kierowane do sztabu korpusu.

Sztab 2 Gwardyjskiego Tacyńskiego Korpusu Pancernego, który stacjonuje na skraju lasu oddalonego o 1 km na płd.-wsch. od Wiejsiej, melduje między innymi, że:

• stan osobowy korpusu w ciągu dnia zajmuje się z miejscowymi przedstawicielami wojsk pogranicznych przeczesywaniem miejscowości i „ wyłapywaniem band LLA”, czyli oddziałów Litewskiej Armii Wolności,
• w rezultacie tych działań jednostki korpusu zatrzymują 310 podejrzanych, których przynależność do „band” jest ustalana, znajdują u zatrzymanych trzy karabiny z nabojami, trzy radioodbiorniki i natrafiają na bunkier z uzbrojeniem w odległości
  około 500 m od wsi Wersele.

124 Korpus Strzelecki

Do końca dnia jednostki korpusu, a mianowicie:

• 51 Dywizji Strzeleckiej zatrzymują się:
  • 23 Pułk Strzelecki w lesie w odległości 2 km od Augustowa,
  • 287 Pułk Strzelecki w „miasteczku” (w koszarach), odległym o 1,5 km na północny-wschód od Augustowa,
  • 348 Pułk Strzelecki w rejonie stacji kolejowej Augustów,
  • 300 Pułk Artylerii oraz pododdziały specjalne ze sztabem dywizji w okolicy oddzielnych domów oddalonych o 500 na na wschód od Augustowa,
• 216 Dywizji Strzeleckiej koncentrują się:
  • 665 Pułk Strzelecki we wsi Czarnucha,
    589 Pułk Strzelecki w okolicy dwóch oddzielnych domów położonych w odległości 700 m na północny wschód od Podwejsowizny pod Kolnicą,
  • 647 Pułk Strzelecki w Poniziu,
  • 656 Pułk Artylerii w południowo-wschodniej części Kolnicy,
  • tyły dywizji oraz 356 Zmotoryzowany Batalion Strzelecki w byłym folwarku Kolnica,
  • pododdziały specjalne i 42 Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej w Podborowej,
• 208 Dywizji Strzeleckiej:
  • 578 Pułk Strzelecki z 1. dywizjonem 662 Pułku Artylerii nocą na 11 lipca buduje most na rz. Netta i następnie wyrusza do swego rejonu koncentracji,
  • 760 Pułk Strzelecki osiąga Wrotki,
  • pododdziały specjalne dywizji koncentrują się w zachodniej części w. Kopiec,
  • 435 Pułk Strzelecki zatrzymuje się we wschodniej części Kopca,
  • 36 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej koncentruje się również w Kopcu, a 662 Pułk Artylerii w Jaziewie.

O godzinie 18 sztab 124. korpusu przekazuje do sztabu 50. Armii informację, że:

• jednostki korpusu skoncentrowane w swoich rejonach przygotowuję się do wypełnienia postawionego przed nimi zadania,
• dowództwa dywizji stacjonują: 51 w Augustowie, 20. w Kopcu, 21. w Kolnicy,
• dowództwo korpusu stacjonuje w rejonie odległym o 1 km na zachód od stacji kolejowej Augustów, najprawdopodobniej w b. koszarach 1 Pułku Ułanów Krechowieckich.

O g. 20 do Rady Wojennej 3 Frontu Białoruskiego wychodzi ze sztabu 50 armii raport gen. Ozierowa nr 749 z informacjami, że:

1. główne siły armii (korpusy: 69, 81, 124 i 2 pancerny) zajmują już położenie wyjściowe, a jednostki 29 korpusu oraz pododdziały 271 batalionu pozycje obronne na południowo-wschodnim brzegu Niemna, Kanału Augustowskiego, rz. Wołkuszanki i Biebrzy, na rubieży: Druskienniki, Tartak, Lipsk, Domuraty, Dębowo,
2. 124 korpus koncentruje dywizje: 208 w rejonie Jaziewa, Sosnowa, Mogilnic, 216 w okolicy Promisk, Białobrzeg, Twardego Rogu, 51 w rejonie Augustowa (wyłącznie), Białobrzeg Żarnowa, a jego sztab kwateruje w Augustowie,
3. z 69 korpusu stacjonują: 153 dywizja w rejonie Raczek (wyłącznie), Józefowa, Sidor , 110 w okolicy Dubowa Pierwszego, Suwałk (nie zajmując miasta), Krzywólki, Brodu Małego, 324 dywizja w rejonie Sobolewa, Tartaku, Nowej Wsi, Osinek, a jego sztab zatrzymuje się na zachodnich peryferiach Suwałk,
4. 81 korpus do g. 11 zajmuje dywizjami: 343 okolice wsi Burdyniszki (ob. Burdeniszki), Smolany Dąb, Jegliniszki, Wysoka Góra, 2 rejon Krasnopola (wyłącznie), Sejn (wyłącznie), Dumbela, 307 rejon Sejn oraz wsi Radziucie i Bubele, zaś sztab korpusu zatrzymuje się w Sejnach,
5. 2 Gwardyjski Tacyński Korpus Pancerny pozostaje w zajętych rejonach i przygotowuje się do czekających go zadań,
6. w ciągu dnia zatrzymano 26 podejrzanych osób,
7. między flankami korpusów 124 i 69 oraz 81 i 2 pancernego wystawia się placówki oraz organizuje patrolowanie przy pomocy wydzielonych grup zwiadowczych,
8. 12 lipca 1945 r. wojska armii przystąpią do wykonania zadania postawionego przez Radę Wojenną 3 Frontu Białoruskiego w dyrektywie nr 306/k z 10 lipca 1945 r.

Jeszcze tego dnia Sztab 3 Frontu Białoruskiego wysyła do Szefa Sztabu Generalnego Armii Czerwonej gen. armii Aleksieja I. Antonowa raport bojowy nr 645/op z g. 22.30, w którym powtórzone są w skrócie powyższe informacje.

11–12 VII 1945

124 Korpusu Strzelecki, 208 Dywizja Strzelecka

Z raportów bojowych sztabu dywizji z dn. 11 i 12 lipca g. 12.00, sporządzonych w Czarnej Wsi i Kopcu wynika, że:

• o g. 8 dnia 11 lipca 578 Pułk Strzelecki i 1. dywizjon 662 Pułku Artylerii kończą budowę mostu przez rz. Netta w odległości 800 m od Sosnowa w celu umożliwienia przemarszu oddziałom dywizji do miejsc koncentracji,
• do końca dnia 11 lipca jednostki dywizji docierają do miejsc koncentracji głównie w Kopcu, a także we Wrotkach i Jaziewie, a następnie otaczają („odgradzają”) wszystkie miejscowości w tym rejonie i zakazują wyjścia z nich polskim mieszkańcom.
• od rana 12 lipca rozpoczyna się sprawdzanie miejscowej ludności, a w jego wyniku zostaje aresztowanych 33 podejrzanych, w tym 13 ujawnionych członków „band Armii Krajowej”, którzy są kierowani do organów „Smierszu” korpusu,
• dokładne sprawdzanie ludności polskiej, a także przeczesywanie miejscowości, kontrola stodół, poddaszy i piwnic 12 lipca jest w toku.
• 12 lipca broni nie wykryto z wyjątkiem dwóch granatów.
• podczas marszu 11 lipca dezerteruje trzech „krasnoarmiejców” 435 Pułku Strzeleckiego: J. B. Kołowski, Polak, urodzony w woj. białostockim, powiecie augustowskim, we wsi. Rutki, L. T. Skibniewski, Polak, urodzony w woj. białostockim, w Grajewie przy ul. Augustowskiej 21, B. J. Łupiński, Polak, urodzony w woj. białostockim, powiecie łapskim, we wsi Wólka Waniewska (?).

Fragment dziennika działań bojowych 208 Dywizji Strzeleckiej 124 korpusu z planem działań tejże dywizji w południowej części Puszczy Augustowskiej, od lasów sztabińskich w kierunku północno-wschodnim , https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 11.05.2020].

W opisie działań 578 Pułku Strzeleckiego 208 Dywizji Strzeleckiej 124 korpusu podczas obławy augustowskiej znajdują się następujące informacje:

• na południowy wschód od Augustowa działają „bandy” z „Armii Krajowej i innych przestępczych elementów”,
• zgodnie ze strukturą AK na każde 3–4 miejscowości przypada jeden oddział, porównywalny z plutonem, a każda kompania ma swoje rezerwy wśród mieszkańców wsi, którzy zajmują się rolnictwem, ale mają przy sobie broń,
• 11 lipca pułk przybywa w rejon koncentracji i niezwłocznie swoimi rozporządzeniami wprowadza „bezwzględny stan [dosł. reżim] wojenny”,
• przed rozpoczęciem operacji oddział Smierszu przeprowadza czynności agenturalne, które pozwalają ujawnić poszczególnych „bandytów”,
• na podstawie rozkazu dowódcy 208 dywizji nr 0014 z 12 lipca pułk wzmocniony 1 dywizjonem 662 Pułku Artylerii otrzymuje zadanie: wyjść z rejonu Lipowa i Janówka, działać w kierunku Jasionowa, Jastrzębnej Drugiej, Wołkusza i Sołojewszczyzny w pasie między Biebrzą, Lipskiem, Bohaterami Leśnymi z prawej strony i między Janówkiem, Fiedorowizną, Kamieniem, Lebiedzinem, Wołkuszem. Rubcowem i Sołojewszczyzną z lewej strony, do końca dnia 18 lipca osiągnąć rubież: Bohatery Leśne, Wołkusz, Sołojewszczyzna,
• wykonanie zadania jest podzielone na 6 dni, każdego dnia pułk ma przejść średnio 6–8 km.

Ilustracja przedstawiająca szlak bojowy 578 Pułku Strzeleckiego z 208 Dywizji Strzeleckiej 124 korpusu od 16 czerwca 1943 r. do 9 maja 1945 r., pułku, którego sztab opracował i pozostawił „Krótki opis działań […] przy przeczesywaniu lasu i miejscowości w rejonie Augustowa […]” od 13 do 18 lipca 1945 r., https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 03.06.2020].

fragment dziennika działań bojowych 662 Pułku Artylerii kopia fragmentu, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 03.06.2020]

124 Korpus Strzelecki, 208 Dywizja Strzelecka

Z dziennika działań bojowych 662 Pułku Artylerii:
Pułk dwiema kolumnami, konno-pieszą , która 9 lipca wyrusza z Grabnika, oraz samochodową, która wyjeżdża następnego dnia, trasą przez Ełk, Wiśniewo, Rajgród, Kopiec, osiąga 11 lipca Jaziewo i tam koncentruje się bez 1. dywizjonu.
Od 12 do 20 lipca 2 dywizjon i sztab pułku pełnią służbę garnizonową w Jaziewie.
1 dywizjon pułku zostaje skierowany do 760 Pułku Strzeleckiego w celu wsparcia go w operacji przeczesywania lasów Puszczy Augustowskiej na południowy wschód od Augustowa. Jego działania sprowadzają się do trzymania pod strażą ujętych „bandytów” i innych aresztowanych cywilów oraz pełnienia służby garnizonowej w pasie działania pułku.
Na rozkaz dowódcy 208. dywizji formuje się kompania zbiorcza, licząca 33 ludzi, która pod względem operacyjnym wchodzi w skład 578 Pułku Strzeleckiego i ma z nim posuwać się wzdłuż doliny Biebrzy w kierunku północno-wschodnim

12 VII 1945

2 Gwardyjski Tacyński Korpus Pancerny

O g. 5 pododdziały 4 Gwardyjskiej Brygady Pancernej, działające na terytorium Litwy, ruszają z rubieży: Wiejsieje, Szadziuny, Sołtaniszki, Lejpuny (wyłącznie), rozpoczynają przeczesywanie terenu oraz sprawdzanie miejscowości i do g. 7 wychodzą na linię: Pohulanka, Justianów, Barcie, płd. brzeg jez. Vilkinys. Dalej wyruszają o g. 7.15 na sygnał dowódcy korpusu „555” i osiągają do g. 18 rubież: Powieśniki, Siemaszki, Juszkańce, Wojsznary.
W toku działań do g. 16 zatrzymują 92 osoby, wśród nich dwie kobiety, i wszystkich przekazują do dowództwa brygady. Od g. 18 do g. 20 zatrzymują jeszcze 37 ludzi i tych kierują do punktu zbornego w Kopciowie*.
O g. 5 pododdziały 4 Gwardyjskiej Strzeleckiej Brygady Zmotoryzowanej, 1311 Pułku Artylerii Lekkiej, 273 Pułku Moździerzy wyruszają z rejonu wsi Wersele, w pasie od Lejpun po Druskienniki, w celu wykonania zadania przeczesywania i oczyszczenia lasu oraz miejscowości z „bandytów, dywersantów, szpiegów i oficerów AK”. Pierwsza grupa, licząca 500 żołnierzy, podzielona na 4 mniejsze 125-osobowe przeczesuje teren, druga licząca 100 żołnierzy (z pułku moździerzy oraz kompania szkolna) z transporterami opancerzonymi podzielona na dwie 50-osobowe, przeszukuje miejscowości, trzecia grupa w składzie dwóch baterii armat kalibru 76 mm i dwóch kompanii moździerzy kalibru 82 mm, tworzy dwie grupy wsparcia, natomiast odwód dowódcy brygady w składzie: kompania zwiadowcza, kompania fizylierów, kompania rusznic przeciwpancernych, kompania przeciwlotniczych karabinów maszynowych posuwa się ze sztabem brygady w gotowości do działań w dowolnym kierunku.
* Brak kopii stron 171–174 dziennika działań bojowych tejże brygady, opisujących jej działania od dnia 13 do 16 i częściowo dnia 17 lipca.

69 Korpus Strzelecki

O g. 7 sztab korpusu donosi do sztabu 50 Armii między innymi:

• wszystkie jednostki korpusu po marszu do g. 21 dnia 11 lipca koncentrują się we wskazanych im rejonach, a od g. 5 do g. 7 zajmują pozycje wyjściowe do rozpoczęcia operacji z rubieży od wsi Sucha Wieś, przez Chodorki, Kurianki, Osińską Budę, Pijawne Małe, rozjazd do Płociczna, Płociczno, teren oddalony o 500 m na południe od Sobolewa, Leszczewek po Burdeniszki.

O g. 18 sztab tego korpusu informuje:

• jednostki 158 dywizji wypełniają do g. 15 zadanie dnia przy przeczesywaniu terenu i sprawdzaniu miejscowości, zatrzymują 7 ludzi, a: jej 568 pułk wychodzi na rubież Jabłońskie, bród przez Rospudę znajdujący się 200 m na południe jez. Jałowo, 566 pułk dociera nad południowy brzeg jez. Jałowo i do miejsca położonego 300 m na zachód od w. Cisówek, zaś 557 pułk do zachodniego skraju Cisówka i północno-wschodniego skraju w. Podkrólówek,
• w 110 dywizji, która do g. 15 zatrzymuje 28 osób, w tym aż 17 kobiet, jej 1287 pułk dochodzi do południowo-wschodniego skraju Podkrólówka i południowego Olszanki oraz zbliża się do Juryzdyki, 1289 pułk zatrzymuje się nieopodal Juryzdyki, a jego 1 batalion zajmuje obronę okrężną aż na przesmyku śluzy Przewięź z zadaniem nieprzepuszczania i zatrzymywania „bandyckich grup”, zaś 1291 pułk osiąga skrzyżowanie dróg, położone na zachód od wzniesienia 137,8 i rejon odległy o 1200 m na północny-wschód od tego wzniesienia,
• do g. 17 z jednostek 324 dywizji 1091 pułk forsuje jez. Wigry, 1093 pułk osiąga jez. Wigry i częścią sił je forsuje, a 1095 pułk osiąga Jastrzęby oraz Czerwony Krzyż.

W rezultacie działań jednostki korpusu zatrzymują 33 (?) Polaków bez dokumentów, którzy po sprawdzeniu zostają odesłani na tyły. Nie ma wśród nich podejrzanych o przynależność do „bandytyzmu”.

69 Korpus Strzelecki, 110 Dywizja Strzelecka

Jak wynika z raportu bojowego dywizji , jej jednostki o g. 3.30 koncentrują się:

• w Józefowie – 1287 Pułk Strzelecki,
• w Poddubówku – 2 batalion 1289 Pułku Strzeleckiego, wzmocniony oddziałem z 971 Pułku Artylerii,
• w przesmyku Przewięź – 1 batalion 1289 pułku,
• w lesie na wschód od Dubowa Pierwszego – 1291 Pułk Strzelecki,
• na północnym skraju lasu na południe od Suwałk – 1 dywizjon 971 Pułku Artylerii,
• południowych koszarach w Suwałkach – sztab dywizji, 200 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej, 210 Strzelecki Batalion Zmotoryzowany, pododdziały specjalne dywizji.

Od godziny 5 do 7 pułki strzeleckie mają zająć pozycje wyjściowe do rozpoczęcia przeczesywania lasu i sprawdzania miejscowości.
Z opisu operacji przeczesywania kompleksów leśnych i sprawdzania miejscowości przez jednostki 110 Dywizji Strzeleckiej 69 korpusu, opracowanego dn. 19 lipca 1945 r.

Zgodnie z rozkazem dowódcy 69 korpusu nr 007 z 10 lipca dywizja otrzymała zadanie, by od 12 do 18 lipca przeczesać kompleks leśny i sprawdzić miejscowości „w celu likwidacji dywersyjno-terrorystycznych grup i band”, składających się głównie „z żołnierzy Armii Krajowej”.

Przeczesywanie prowadzono dwoma rzutami, pierwszym stanowiącym czoło, mającym zadanie przeczesywania terenu, drugim złożonym z odwodów (z kompanii moździerzy i baterii artylerii), przeznaczonym do sprawdzania wszystkich miejscowości, oddzielnych folwarków, baraków, ziemianek oraz innych budynków i budowli. W miejscowościach, przez które przeszły oba rzuty pozostawiano garnizony.

Żołnierze pierwszej linii uzbrojeni w karabiny, karabinki, automaty, granty i butelki z płynem zapalającym szli w odległości 6-8 m, a miejscami 10 m od siebie. Do nich włączono 43 saperów, po trzech na kompanię.

Artyleria, moździerze i ciężkie karabiny maszynowe posuwały się za pododdziałami pierwszego rzutu w gotowości do otwarcia ognia.

Przeczesywanie prowadzono tylko w świetle dziennym.

W nocy na osiągniętych rubieżach wystawiano sieć nie do przejścia posterunków i wart. W przerwach między nimi przemieszczały się dwuosobowe patrole.

69 Korpus Strzelecki, 324 Dywizja Strzelecka

Na dzień 11 i 12 lipca 1945 r. stan osobowy jednostek dywizji jest następujący: oficerów 641, podoficerów 951, szeregowych 1675, razem 3267 żołnierzy.

Zgodnie z rozkazem bojowym dowódcy 324 Dywizji Strzeleckiej płk. Kazaka nr 05/op z 11 lipca o g. 8.00 dnia 12 lipca jej oddziały w pasie działań wytyczonym z prawej strony przez Płociczno, Walne, jez. Busznica i śluzę Swoboda na Kanale Augustowskim, zaś z lewej przez wschodni brzeg jez. Pierty, punkt 131,9, Tobołowo, Dalny Las i Czarny Bród przystępują do przeczesywania kompleksu leśnego, miejsc i miejscowości:

• 1091 Pułk Strzelecki – Płociczno, Gawarzec, Gawrych Ruda, jez. Długie, południowy brzeg jez. Wigry,
• 1093 Pułk Strzelecki – las na południowy wschód od Czarnej Hańczy, w rejonie jezior Mały Sucharek i Sucharek z wyjściem nad jez. Wigry,
• 1095 Pułk Strzelecki – Leszczewek, Cimochowizna, Magadalenowo, jez. Wigry.
• 887 Pułk Artylerii tworzy drugi rzut i posuwa się za pułkami strzeleckimi z zadaniem sprawdzenia wszystkich miejscowości, oddzielnych zabudowań, baraków, ziemianek, innych budynków i budowli.

Do zajęcia miejscowości i rozmieszczenia w nich garnizonów wyznacza się: 299 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej do Płociczna, zbiorowy oddział chemiczny do Sobolewa, pododdziały tyłowe 1095 Pułku Strzeleckiego do Leszczewka.

69 Korpus Strzelecki, 153 Dywizja Strzelecka

W raporcie bojowym nr 0204 sztabu dywizji z g. 17 dnia 12 lipca 1945 r., sporządzonym w zachodniej części wsi Kurianki jej dowódca płk. Smirnow donosi, że w ciągu dnia:

• jednostki dywizji, prowadząc przeczesywanie lasu w dolinie Rospudy, w pasie – z prawej: Sucha Wieś, Janówka, Ślepsk, z lewej: Osińska Buda, Nowinka, jez. Kalejty (Długie Augustowskie), wychodzą na rubież, prowadzącą od północnego skraju wsi Jabłońskie po północno-zachodni skraj wsi Podkrólówek,
• przy przeczesywaniu żołnierze 1035 Pułk Artylerii wykrywają skrzynkę rosyjskiej amunicji karabinowej, polskie mapy miejscowego terenu, zatrzymuję 7 podejrzanych osób narodowości polskiej,
• pułki 563 i 566 na swoich odcinkach niczego nie wykrywają,
• 557 Pułk Strzelecki natrafia na skład min przeciwpiechotnych, a także wysadza 25 schronów (lekko zatarta liczba schronów to „4”),
• lekkie rany od wybuchu miny przeciwpiechotnej odnosi jeden „krasnoarmiejec”,
• do g. 8 wybudowano most przez Rospudę pod wsią Chodorki o nośności 16 ton.

Posuwające się oddziały natrafiają na wschodnim i zachodnim brzegu Rospudy na dużą liczbę pół minowych, przeciwczołgowych i przeciwpiechotnych, przed przednimi pozycjami obronnymi, zajmowanymi wcześniej przez wojska sowieckie i niemieckie.

81 Korpus Strzelecki

W raporcie bojowym nr 197 z godziny 11.00, przesłanym do szefa sztabu 50 Armii, sztab korpusu donosi, że:

1. jego wojska kontynuują wykonywanie postawionego przed nimi zadania i tak:
   • 343 Dywizja Strzelecka (pułki strzeleckie: 356, 370, 378) operuje w kierunku południowym na rubież Mikołajewo – Gremzdówka; w rejonie wsi Smolany Dąb zatrzymuje trzech ludzi z „WW” (?) i zapalnikami, ich tożsamość jest ustalana,
   • 2. Dywizja Strzelecka (pułki strzeleckie: 200, 261 i 164 Pułk Artylerii) przeczesuje miejscowości położone na południe i południowy zachód od Sejn, w tym Białogóry i Łejmelowiznę (Iwanówkę), dociera do Białorzeczki i Gib, a jej 13. Pułk Strzelecki z 70 Samodzielnym Dywizjonem Artylerii Przeciwpancernej zajmuje obronę okrężną w rejonie Mikaszówka–Rygol, by nie dopuścić do odwrotu „bandyckich grup” na południowy brzeg Kanału Augustowskiego; w rejonie Białorzeczki i Gib zatrzymano 32 osoby, których tożsamość jest wyjaśniana,
   • pułki 307 Dywizji Strzeleckiej (1019, 1021, 1023) operują w rejonie osady Budziewizna nad jez. Budziewizna oraz wsi Bosse, gdzie zatrzymują 20 osób, których tożsamość jest wyjaśniana, docierają też do Berżnik,
2. strat nie ma.

81 Korpus Strzelecki, 343 Dywizja Strzelecka

Dnia 12 lipca sztab dywizji, dowodzonej przez gen. mjr. Kronika, z 1020 Pułkiem Artylerii stacjonuje w Krasnopolu, sztab 370 Pułku Strzeleckiego w Burdeniszkach, sztab 378 Pułku Strzeleckiego w Maćkowej Rudzie, sztab 356 Pułku Strzeleckiego w Gremzdówce. Jeszcze tego dnia jednostki dywizji docierają do linii Czerwony Krzyż – Pogorzelec i z niej wyruszają 13 lipca o g. 8 rano na południowy wschód w kierunku Kanału Augustowskiego.

Schemat położenia oddziałów 343 Dywizji Strzeleckiej 81 korpusu dnia 12 lipca na g. 16 na linii na wschód od jez. Wigry, od Mikołajewa przez Maćkową Rudę, okolice Budy Ruskiej po Jeziorki Małe, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 28.05.2020].

81 Korpusu Strzelecki, 2 Dywizja Strzelecka

Z raportów bojowych z dnia 12 i 13 lipca 1945 r. wynika, że:

• od rana jednostki dywizji przystępują do sprawdzania miejscowości i przeczesywania kompleksów leśnych,
• 13 Pułk Strzelecki o g. 22 dnia 11 lipca wychodzi ze wsi Radziuszki, by w ciągu nocy po 25-kilometrowym marszu o g. 7 rano 12 lipca zająć obronę okrężną w rejonie wsi Rygol i Mikaszówka,
• pozostałe dwa pułki strzeleckie, 200 i 261, wyruszają ze Żłobina, Sumowa, spod Marynowa i Sejn w kierunku południowym,
• dwie kompanie 164 Pułku Artylerii o g. 6 wychodzą na rubież Giby, Białorzeczka i Pogorzelec, otaczają („odgradzają”) tu las i miejscowości do czasu przybycia pułków strzeleckich,
• do końca dnia 200 pułk dociera do Pogorzelca, do skraju lasu położonego na południowy wschód od tej wsi i do Wierśni, a 261 pułk osiąga Giby i północny skraj lasu pod Gibami,
• pododdziały specjalne dywizji i punkt dowodzenia koncentrują się w rejonie Białowierśni,
• jednostki dywizji w ciągu jednego dnia zatrzymują 181 mężczyzn i 6 kobiet narodowości polskiej. Wśród nich organy „Smierszu” wykrywają dwóch „bandytów”, 18 osób podejrzanych, jednego Niemca,
• w ziemiance w lesie na wschód od Białowierśni żołnierze znajdują dwa pistolety, radioodbiornik, dwa granaty produkcji zagranicznej, a także świeże jedzenie, co wskazuje na niedawną obecność „bandytów”.

81 Korpus Strzelecki, 307 Dywizja Strzelecka

Z dziennika działań bojowych 837 Kenigsberskiego Pułku Artylerii 307 Nowozybkowskiej Orderu Czerwonego Sztandaru, Orderów Suworowa i Kutuzowa Dywizji Strzeleckiej:

• Uzbrojenie pułku: 18 armat kalibru 76 mm i 10 haubic kalibru 122 mm.
• Pułk rozlokowany w Sejnach w obronie okrężnej, a jego z jego składu osobowego skierowano do pułków strzeleckich grupy do wykonania zadania przeczesywania miejscowości i lasu w celu „oczyszczenia” z „band” i oddziałów AK.
• Z 1 dywizjonu 64 ludzi pod dowództwem starszego lejtnanta Bielikowa zostaje przydzielonych do 1021 pułku, grupa licząca 58 ludzi z 2 dywizjonu pod dowództwem st. lejtnanta Sofronowa zostaje podporządkowana 1023 pułkowi, zaś 61 żołnierzy i oficerów z 3 dywizjonu i baterii sztabowej pod dowództwem st. lejtnanta Sieliwanowa otrzymuje przydział do 1019 pułku.
• Do północy z 11 na 12 lipca pluton Sieliwanowa otacza wsie Poćkuny i Ogrodniki i 12 lipca dokonuje przeczesania tych miejscowości. Drugi pluton pod dowództwem mjr. Zijatdinowa dociera na samochodach do wsi Pudziszki (wieś w Litwie, lit. Poudžišké), rano o g. 6 otacza ją i sprawdza mieszkańców.
• Na odcinku Poćkuny–Pudziszki operuje ruchomy patrol na samochodach „Dogde” produkcji USA z dwoma karabinami maszynowymi.
• Pododdziały pułku nie wykrywają w swoim rejonie działania „band” AK i nikogo nie zatrzymują.
• Z wywiadu dokonanego wśród miejscowej ludności wynika, że „bandy” o liczebności 3–5 ludzi, uzbrojonych w automaty i karabiny, działają w rejonie odległym o 6–7 km na północ od m. Pudziszki.

Późnym wieczorem Sztab 3 Frontu Białoruskiego wysyła do Szefa Sztabu Generalnego Armii Czerwonej gen. Antonowa raport bojowy nr 646/op, w którym:

1. informuje, że wojska 50 armii przystąpiły od rana 12 lipca do przeprowadzenia operacji przeczesywania Puszczy Augustowskiej i przyległych do niej terenów w celu wykonania zadania likwidacji operujących tam „band” Armii Krajowej,
2. zamiast skreślonej w raporcie podanej w rozkazie gen. Ozierowa nr 006/op z 11 lipca informacji o liczebności „band i grup dywersyjno-terrorystycznych”, sięgającej 8 tys. ludzi, podaje informacje o stwierdzeniu dnia 12 lipca obecności „band” w rejonie:
   • Topiłówki i Mazurek pod dowództwem Omeljanowskiego ps. Ćma, Sosna, liczącej 200 ludzi,
   • Biernatek o nieustalonej liczebności,
   • Kolnicy pod dowództwem „Klona” o nieustalonym nazwisku, liczącej do 120 ludzi,
   • Jamin, Kamienia i Sztabina pod dowództwem Stefanowskiego ps. Grom, liczącej do 180 ludzi,
   • Suchej Rzeczki, Gorczycy i Mikaszówki pod dowództwem Sobolewskiego ps. Sęk i Skała, liczących 250 i 300 ludzi,
   • Jasionowa i Krasnegoboru pod dowództwem Ostapowicza i o nieustalonej liczebności,
   • Sosnowa pod dowództwem Martynkiewicza, liczącej do 120 ludzi,
3. donosi, że nocą z 11 na 12 lipca przez Rubcowo przeszedł w kierunku granicy i na Grodno uzbrojony oddział bandycki, liczący 300 ludzi pod dowództwem Władysława Brzozickiego ps. Tygrys, że z lasu pod wsią Wrotki został ostrzelany i raniony wartownik z 208 dywizji, a w rejonie Lipska w czterech miejscach została przecięta linia łączności.
4. do godziny 19 jednostki 69 korpusu wyszły na rubież: Jabłońskie, Cisówek, Olszanka, Juryzdyka, południowy brzeg jez. Wigry, Krusznik, Czerwony Krzyż, jednostki 81 korpusu osiągnęły: wschodni brzeg jez. Wigry, południowy brzeg jeziora Miałkiego, Pogorzelec, Giby, północny brzeg jez. Pomorze, Kukle, Suworowo, siły 2 Gwardyjskiego Tacyńskiego Korpusu Pancernego dotarły do linii wytyczonej przez miejscowości: Berżniki, Powieśniki, Siemaszki, Ilgieniki, Juszkańce, Szutrańce, Krzywańce, Gierdasze (wszystkie miejscowości oprócz Berżnik na terenie Litwy), a jednostki 124 korpusu przeprowadzały głównie kontrolę miejscowej ludności w swoich rejonach dyslokacji i przygotowywały się do wypełniania zadania od rana 13 lipca,
5. w rezultacie przeczesywania zatrzymano 820 osób, w tym 17 kobiet i wśród nich ujęto 62 „bandytów” z Armii Krajowej z materiałami wybuchowymi i bronią, wykryto skład min przeciwczołgowych, 54 schrony i ziemianki, 4 bunkry, obóz w lesie odległości 8 km na południowy-zachód od Druskiennik, w którym pozostała ciepła strawa, powóz z końmi i różne mienie.

Tuż przed północą czasu moskiewskiego z 12 na 13 lipca szef sztabu 50 Armii gen. Garnicz przekazuje w szyfrogramie nr 1670 polecenie gen. Ozierowa do dowódców korpusów: 124, 69, 81 i 2 pancernego, by akcję przeczesywania kompleksu leśnego i miejscowości rozpocząć o g. 8 (czyli g. 6 czasu polskiego) dnia 13 lipca.

Autor: Dyrektor Archiwum Państwowego - Tadeusz Radziwonowicz